Το ψαχτήρι του κακομοίρη...

Πέμπτη 3 Φεβρουαρίου 2005

Τι σημαίνει "open minded";

Συνήθως οι απολογητές του παραφυσικού, της ψευδο-επιστήμης και της ψευδο-ιστορίας προβάλουν ένα επιχείρημα το οποίο, εκ πρώτης όψεως φαντάζει λογικό (ειδικά σε όσους δεν έχουν συχνή επαφή με την επιστήμη και την μεθοδολογία της). Το επιχείρημα αυτό συνίσταται στο εξής: Όλοι οι αναγνωρισμένοι επιστήμονες, οι ακαδημαϊκοί και οι λόγιοι οι οποίοι αντιτίθενται στις θεωρίες τους, είναι close minds, ενώ όλοι όσοι είναι πρόθυμοι να ακούσουν και να δώσουν βάση στις θεωρίες τους, είναι open minds. Θεωρώ λοιπόν πως είναι αρκετά σημαντικό να κατανοήσουμε τι ακριβώς σημαίνει να είναι κανείς ανοιχτόμυαλος (open mind).

Καταρχάς ή ίδια η έννοια του «open mind» σχετίζεται άμεσα με τα New Age κινήματα των τελευταίων σαράντα ετών, οπότε και εμφανίζονται και άλλοι παρμφερείς όροι όπως «συμπαντική αρμονία» «ενόραση», κλπ κλπ. Ουσιαστικά ο όρος υποδηλώνει το «άνοιγμα» και την «δεκτικότητα» του ατόμου σε κάθε τι «καινούργιο». Από την στιγμή που κάποιος είναι «open mind», μπορεί να δεχτεί τα πάντα, και κυρίως τις βασικές πεποιθήσεις του New Age: «Δεν υπάρχει αντικειμενική αλήθεια. Φτιάχνουμε ο καθένας την δική του αλήθεια. Δεν υπάρχει αντικειμενική πραγματικότητα. Φτιάχνουμε ο καθένας την δική του πραγματικότητα. Υπάρχουν πνευματικοί, μυστικιστικοί ή εσωτερικοί τρόποι γνώσης που είναι ανώτεροι από τους συνηθισμένους μας τρόπους γνώσης. Αν μια εμπειρία φαίνεται αληθινή, τότε είναι αληθινή. Αν μια ιδέα σας φαίνεται σωστή, τότε είναι σωστή. Είμαστε ανίκανοι να αποκτήσουμε γνώση της αληθινής φύσης της πραγματικότητας. Η ίδια η επιστήμη είναι παράλογη ή μυστικιστική. Είναι άλλη μια πεποίθηση ή κάποιο σύστημα πίστης ή μύθου, χωρίς μεγαλύτερη αιτιολόγηση από οποιαδήποτε άλλη. Δεν έχει σημασία αν οι πεποιθήσεις είναι αληθινές ή όχι, από την στιγμή που για εσάς έχουν κάποιο νόημα» (Theodore Schick και Lewis Vaughn, στο έργο τους «How to Think about Weird Things: Critical Thinking for a New Age»). Προσοχή, δεν θα πρέπει να συγχέεται η έννοια του “open mind” με την έννοια του «ανοιχτόμυαλου». Στην ελληνική γλώσσα, ο «Ανοιχτόμυαλος», έχει συνήθως την έννοια που έχει και ο «ανοιχτομάτης» (έξυπνος, πονηρός, καπάτσος».

Η ίδια λοιπόν η φράση «open mind» υποδηλώνει μια προθυμία να θεωρήσει κανείς πιθανά όλα τα πράγματα, όσο παράξενα κι απίθανα κι αν ακούγονται ή φαίνονται. Ουσιαστικά δηλαδή, η έννοια του openminded ατόμου υποδηλώνει το άτομο το οποίο δέχεται ως εξίσου πιθανές όλες τις πιθανές αιτίες ενός φαινόμενου. Στην πράξη όμως, αν ήμασταν όλοι πραγματικά και γνήσια openminded, θα έπρεπε να θεωρούμε εξίσου πιθανό το να είναι η Γη επίπεδη, ή το να γυρίζει ο Ήλιος γύρω από την Γη. Με εξαίρεση όμως μερικούς Δημιουργηστές στις ΗΠΑ, κανείς σήμερα δεν θεωρεί πιθανό να είναι η Γη επίπεδη και ο Ήλιος να γυρίζει γύρω της. Συνεπώς, ένα πραγματικά και ολότελα open minded άτομο θα πρέπει να είναι και ολοκληρωτικά και ολότελα αφελές και αναποφάσιστο. Ως εκ τούτου προκύπτει πως ένας βαθμός αμφιβολίας και σκεπτικισμού πρέπει να είναι τουλάχιστον αναγκαίος.

Αν λοιπόν θέλουμε να είμαστε open minded άτομα αλλά όχι αφελείς, θα πρέπει μεν να είμαστε προετοιμασμένοι να δεχτούμε όλες τις πιθανές εξηγήσεις ενός φαινόμενου, αλλά και να απορρίψουμε όσες από αυτές δεν μπορούν να αποδειχτούν από τα διαθέσιμα στοιχεία. Οι θεωρίες οι οποίες υποστηρίζονται από εμπειρικά δεδομένα κερδίζουν σεβασμό και αξιοπιστία, ενώ αυτές που δεν υποστηρίζονται από εμπειρικά στοιχεία μπορούν να παροπλιστούν, μέχρις ότου (και εφόσον) βρεθούν δεδομένα τα οποία να τις στηρίζουν. Η πρόταση όμως ότι μπορεί ή ενδέχεται να εμφανιστούν τέτοια στοιχεία στο μέλλον, δεν είναι αρκετή για να προσδώσει αξιοπιστία σε μια θεωρία. Οι θεωρίες οι οποίες τοποθετούν τα υποστηρικτικά τους δεδομένα στο μέλλον, δεν λαμβάνονται υπόψη, μέχρι να κάνουν (και εφόσον κάνουν) την εμφάνιση τους αυτά τα στοιχεία. Τυπικό παράδειγμα τέτοιας θεωρίας, είναι η μυθολογική νήσος της Ατλαντίδας. Επιπλέον, μερικές θεωρίες δεν πάσχουν μονάχα από έλλειψη υποστηρικτικών στοιχείων, αλλά μπορούν να θεωρηθούν και γελοίες κάτω από το βάρος των αποδεικτικών στοιχείων που καταδεικνύουν το λάθος της. Τέτοιο παράδειγμα αποτελεί η θεωρία της Δημιουργίας: αν και η Γη πράγματι έχει ηλικία μερικών εκατομμυρίων ετών, υπάρχουν κάποιοι που επιλέγουν να αγνοούν τα στοιχεία που το αποδεικνύουν, και να πιστεύουν πως έχει ηλικία 6.000 ετών, και πως το σύμπαν δημιουργήθηκε σε 6 ημέρες.

Ας αφήσουμε λοιπόν κατά μέρος την απόλυτη έννοια του open minded ατόμου, και ας πάρουμε την πιο συμβατική έννοια, αυτή που δηλώνει πως, ναι μεν πρέπει να είμαστε ανοιχτοί σε όλα τα ενδεχόμενα, αλλά ταυτόχρονα και σκεπτικοί όσον αφορά τον βαθμό της πιθανότητας τους. Υπό αυτή την συμβατική έννοια, σχεδόν κάθε ένας υποστηρίζει πως είναι open minded άτομο. Ταυτόχρονα όμως, σχεδόν κάθε ένας είναι έτοιμος να υποστηρίξει πως αυτοί που διαφωνούν μαζί του είναι close minded! Σχεδόν σε κάθε περίπτωση, ονομάζουμε open minded αυτούς που συμφωνούν μαζί μας, και close minded αυτούς που διαφωνούν. Οπότε, ο χαρακτηρισμός «open mind» είναι ουσιαστικά μια θετική ιδιότητα, την οποία όμως δεν προσδίδουμε ΠΟΤΕ σε αυτούς που διαφωνούν με αυτά που λέμε. Τουτέστοιν, open minded θα πρέπει να είναι αυτοί που δέχονται αυτά που λέμε.

Υποστηρίζουμε λοιπόν πως είμαστε «ανοιχτά μυαλά». Πόσο «ανοιχτοί» όμως είμαστε πραγματικά; Συχνά η επιθυμία μας να πιστέψουμε σε μια ιδέα μπορεί να ξεπεράσει τα στοιχεία τα οποία εναντιώνονται στην ιδέα αυτή. Μπορούν άραγε οι απόψεις που εκφράζουν οι Δημιουργηστές να ιδωθούν ως απόψεις open minded ατόμων; Τα ανοιχτά μυαλά θα πρέπει να εξετάσουν τόσο την πιθανότητα της Θεικής Δημιουργίας, όσο και την πιθανότητα της Εξέλιξης. Οι Δημιουργιστές αρνούνται εξ ορισμού την θεωρία της εξέλιξης, καθώς δεν συνάδει με τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις. Παρ΄ όλα αυτά, η θεωρία της Δημιουργίας δεν είναι επιστημονική θεωρία: Δεν υπάρχουν επιστημονικά δεδομένα τα οποία να αποδεικνύουν την ύπαρξη Θεού, και πολύ περισσότερο την Δημιουργία αυτού του πλανήτη και των πλασμάτων που τον κατοικούν από κάποιο Θεό. Οι υποστηρικτές του Δημιουργισμού δεν χρειάζονται επιστημονικά στοιχεία για να αποδείξουν το αληθές της θεωρίας τους: αντιθέτως, επικεντρώνουν τις προσπάθειες τους στην κατάδειξη των σφαλμάτων της επιστημονικής θεωρίας της Εξέλιξης. Βεβαίως, τα στοιχεία τα οποία τα οποία υποστηρίζουν την θεωρία της Εξέλιξης είναι συντριπτικά: είναι τέτοιος ο όγκος και η έκταση τους, ώστε η Εξέλιξη έχει πάψει εδώ και καιρό να αντιμετωπίζεται ως θεωρία, αλλά ως πραγματικότητα. Είναι λοιπόν open minded οι Δημιουργιστές; Και είναι άραγε closed minded αυτοί που απορρίπτουν την θεωρία τους;

Ας κάνω όμως και κάτι που δεν το έχω ξανακάνει: ας πω ότι έχω ανοικτό μυαλό, ότι είμαι open minded με την συμβατική έννοια. Διαβάζω αυτά που λένε οι Δημιουργιστές, οι οπαδοί της αστρολογίας, οι θιασώτες της Ατλαντίδας, οι πιστοί των παραφυσικών φαινόμενων, και στην συνέχεια αρχίζω να ελέγχω και να αξιολογώ τα στοιχεία που παραθέτουν και τις παραπομπές που αναφέρουν. Καταλαβαίνω πως αυτό δεν είναι κάτι που μπορεί να το κάνει ο καθένας, είτε λόγω χρόνου, είτε λόγω χρημάτων. Θα πρέπει από την μια να είμαι ανοικτός σε όλες τις πιθανότητες, και από την άλλη να βάλω ένα όριο, ένα σημείο το οποίο λογικά δεν θα πρέπει να περνάω για να μην γελοιοποιηθώ κυνηγώντας χίμαιρες. Που θα πρέπει να μπει αυτό το όριο; Θεωρητικά, ότι δεν αποδεικνύεται, μένει εκτός. Τι όμως θεωρούμε απόδειξη; Πάρτε για παράδειγμα την Ατλαντίδα. Μπορεί τα έργα του Πλάτωνα να θεωρηθούν ως αποδεικτικά στοιχεία για την ύπαρξη της Ατλαντίδας; Κάποιοι σίγουρα θα πουν Ναι. Εγώ θα πω Όχι. Δεν υπάρχουν εμπειρικά δεδομένα τα οποία να επιβεβαιώνουν τον Πλάτωνα. Το αντίθετο μάλιστα: τα επιστημονικά δεδομένα τον διαψεύδουν. Έλεγε λοιπόν ψέματα ο Πλάτωνας; Θα αναρωτηθούν κάποιοι. Μα έχει σημασία αν ο Πλάτωνας ήταν ψεύτης ή μυθοπλάστης; Το ζήτημα είναι η Ατλαντίδα, και όχι η αξιοπιστία του Πλάτωνα. Εφόσον τα δεδομένα δηλώνουν πως δεν υπήρξε Ατλαντίδα, υπάρχει κανένα νόημα να συζητάμε για την αξιοπιστία του Πλάτωνα; Βέβαια, θα βγουν πάλι κάποιοι και θα πουν: Δεν πειράζει, άλλωστε δεν ξέρουμε τι μπορεί να βρούνε οι επιστήμονες σε 5, 10 ή σε 20 χρόνια. Μπορεί να βρουν αποδείξεις για την ύπαρξη της Ατλαντίδας. Ναι, μπορεί. Μπορούμε όμως πραγματικά να δώσουμε αξία σε μια θεωρία η οποία τοποθετεί τα αποδεικτικά της στοιχεία στο μέλλον; Ναι, ας είμαστε open minded, αλλά πόσο open; Μήπως θα πρέπει επιτέλους να ορίσουμε την «κόκκινη γραμμή» που διαχωρίζει την δεκτικότητα από την ανοησία;

Οπότε γυρνάμε και πάλι στο αρχικό θέμα. Τι πραγματικά σημαίνει να είναι κανείς open minded; Δεχόμαστε τα πάντα; Δεχόμαστε μονάχα αυτά που αποδεικνύονται; Δεχόμαστε μονάχα αυτά που θέλουμε να δεχτούμε; Είμαστε όλοι open minded; Οι «άλλοι» είναι open minded» όταν διαφωνούν με αυτά που λέμε;

7 σχόλια:

Sakis Rizos είπε...

Χμ, να το εκλάβω ως "πλάγια" απάντηση στις ανοησίες του Τσάτσαρη και λοιπών αφελών και μη; :-)

Εν πάση περιπτώσει, το post είναι καταπληκτικό. Συγχαρητήρια!

J95 είπε...

Νομίζω μια ένας καλός συμβιβασμός για να είσαι open minded είναι ο εξής:
1) *Ακούμε* τα πάντα, δηλαδή δεν απορρίπτουμε τίποτα a priori.
2) Δεχόμαστε αυτά που μπορούν να αποδειχθούν.
3) Απορρίπτουμε αυτά που μπορούν να απορριφθούν.
4) Για όλα τα υπόλοιπα (π.χ. "υπάρχει Θεός;", "κάνει ήχο ένα δέντρο που πέφτει στο έρημο δάσος;", "υπάρχει μετά θάνατον ζωή" κλπ) μπορούμε να δεχόμαστε ό,τι θέλουμε, αρκεί αυτό να το κρατάμε *μέσα* μας και να μην προσπαθούμε να το επιβάλλουμε ή να το πουλήσουμε ή να το χρησιμοποιήσουμε για να ελέγξουμε τους άλλους.

Ανώνυμος είπε...

By all means let's be open-minded, but not so open-minded that our brains drop out. Richard Dawkins

Ανώνυμος είπε...

Να μην είμαστε των άκρων. Είναι δηλαδή ότι είχε πει ο Τσαρλς Φορτ: Μην κρατάτε τις πύλες του πνεύματος σας κλειδωμένες, αλλά ούτε και διάπλατα ανοιχτές.

terring

Ανώνυμος είπε...

Εμένα μου φαίνεται ότι το ανοιχτό μυαλό είναι να έχεις πιο ουσιαστικές, πιο συνειδητοποιημένες σκέψεις.

Παράδειγμα: "Η γη γυρίζει γύρω από τον ήλιο είναι το σωστό, ενώ ο ήλιος γυρίζει γύρω από τη γη είναι το λάθος". Δεν περιγράφει την αλήθεια, αλλά την καθιερωμένη αντίληψη των πραγμάτων. Στην πραγματικότητα, για να περιγράψεις την κίνηση της γης είναι βολικότερο να τη βάζεις να κάνει κύκλους γύρω από τον ήλιο (δηλ. να βάλεις κέντρο του συστήματος συντεταγμένων τον ήλιο, για να μιλήσω με την ορολογία), παρά το να βάζεις κέντρο τη γη και να αρχίζεις να φτιάχνεις φλύαρες πλην ολόσωστες και μαθηματικώς ευσταθείς περιγραφές της κίνησης του ήλιου κτλ. Αν μη τι άλλο, επιπλέον άθελα(?) συσκοτίζεις και το αίτιο που προκαλεί την κίνηση αυτή.

Για να επεκτείνω το σκεπτικό του παραδείγματος, δεν υπάρχει τίποτε το παράνομο στο να γίνομαι κέντρο του κόσμου. Απλά δυσκολεύω τον εαυτό μου στο να βρίσκω κάποιες απλές αλήθειες που θα μου λύσουν ενδεχομένως προβλήματα. Για μένα ένα ανοιχτό μυαλό προσπαθεί να βρει μια καλύτερη θέση για να δει την πραγματικότητα.

Ανώνυμος είπε...

Δέχεσαι τα πάντα αρκεί να πιστεύεις ότι μπορούν να αποδειχθούν τεκμηριωμένα. Μέχρι αποδείξεως του εναντίων αφήστε το μυαλό σας και τη φαντασία σας να καλπάζει ελεύθερα έτσι καλλιεργήστε το πνεύμα σας και αν δε γίνεστε Open minde τουλάχιστον προσπαθήστε το.

Ανώνυμος είπε...

Νίκος Φ ωτ